“Anayasa uzmanı olmadığım için Yapay Zeka’ya yeni, sivil, demokratik ve etnik çeşitliliği dikkate alan anayasal bir çevçeve çıkarması ricasında bulundum. Sağolsun, bu ricamı kırmadı ve aşağıda yer alan bir çerçeve sundu.Ne dersiniz, kim daha akıllı? Yapay Zeka mı yoksa Türk basının eli sopalı uzmanlar mı?”
Memo ŞAHİN
Türk televizyonlarını izliyorsanız her akşam her konuda uzman, eli sopalı bir grup insanla karşılaşırsınız. Hergün kanal kanal dolaşıp ellerindeki kalaslarla uzmanlıklarını kanıtlama çabası içindeler.
Bu ara yeni ve sivil bir anayasa yapma ihtiyacından çokça bahsedilmeye başlandı. Ben de televizyonlarda boy gösteren bu eli sopalı uzmanlara özendim ve Bauhaus’dan (inşaat malzmeleri satan bir marketten) bir kürek sapı satın alarak çalıştığım mekana kapağı attım. Kamera olmadığı için Beamer’i çıkartıp Türkiye Cumhuriyeti haritasını Whiteboard’a yansıttım.
Ancak anayasa uzmanı olmadığım için Yapay Zeka’ya yeni, sivil, demokratik ve etnik çeşitliliği dikkate alan anayasal bir çevçeve çıkarması ricasında bulundum. Sağolsun, bu ricamı kırmadı ve aşağıda yer alan bir çerçeve sundu. Sonra bunu Beamer’den tahtaya yansıttım ve beni izleyen milyonlar varmışcasına yüksek sesle anlatmaya, elimdeki kürek sapını sağa sola sallamaya başladım.
Bu iş hoşuma gittiği için sizlerle de paylaşmak istedim. Buyrun Yapay Zeka’nın hazırladığı „Yeni Anayasa İçin Temel İlkeler– Eyalet Sistemine Dayalı Demokratik Bir Model“ önerisi. Okurken elinize bir sopa alma olanağınız varsa, işe epeyi bir çiddiyet kazandırmış olursunuz.
1. Demokratik Eyalet Sistemi
- Yeni devlet, yedi demokratik eyaletten oluşan bir anayasal birliktir: Marmara, Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Eyaletleri. (bn: Eyaletler isimlerini kendileri belirler, birkaçı biraraya gelerek birleşebilirler.)
- Her eyaletin kendi meclisi, hükümeti ve yerel yasama yetkisi vardır.
- Eyaletler kendi resmi dillerini, eğitim politikalarını, kültürel programlarını ve yerel güvenlik sistemlerini belirlerler.
- Dış politika, para politikası ve genel savunma gibi alanlar merkezi devlete bağlıdır.
2. Eşit Yurttaşlık ve Çoğulcu Kimlik
- Devlet, tüm yurttaşları etnik, dilsel ya da inançsal ayrım gözetmeksizin eşit kabul eder.
- Anayasa, hiçbir kimliği üstün ya da esas kabul etmez; çoğulculuk ilkesini temel alır.
- Türk, Kürt, Laz, Çerkes, Ermeni, Arap, Rum, Süryani ve diğer tüm halkların kimlikleri anayasal olarak tanınır.
3. Anadil ve Kültürel Haklar
- Her eyalet, kendi bölgesinde konuşulan dillerin resmiyet derecesini
- Eyaletler, kendi dillerinde eğitim, yayıncılık ve kamu hizmeti
- Anadil, bireysel bir hak değil, kolektif bir hak olarak tanınır.
4. Siyasi Katılım ve Özgürlükler
- Eyaletlerdeki siyasi partiler aldıkları oy oranına göre parlamentoda temsil edilir.
- Etnik ya da bölgesel temelli siyasi partiler kurulabilir ve faaliyet gösterebilir.
- Merkezi ve eyalet düzeyinde tüm yurttaşlara seçme ve seçilme hakkı tanınır.
5. Yerel Meclisler ve Ekonomik Yetkiler
- Her eyalet, kendi bütçesini hazırlama, vergi toplama ve yerel kalkınma projeleri yürütme yetkisine sahiptir.
- Eyaletler arasında gelir dengesini gözeten bir mali dayanışma sistemi
- Kaynaklar ve enerji politikaları eyaletlerle eşgüdüm içinde planlanır.
6. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği
- Eyalet anayasaları, kadınların siyasal, ekonomik ve kültürel yaşama eşit katılımını güvence altına alır.
- Her eyalette kadın temsili için pozitif ayrımcılık ve eşbaşkanlık gibi uygulamalar anayasal hale getirilebilir.
7. İnanç Özgürlüğü ve Laiklik
- Her eyalet, kendi sınırları içinde inanç gruplarının ibadet, eğitim ve örgütlenme haklarını güvenceye alır.
- Zorunlu din dersi kaldırılır; eyaletler çoğulcu din eğitimi modelleri geliştirebilir.
8. Barış, Adalet ve Geçmişle Yüzleşme
- Federal ve eyalet düzeyinde oluşturulacak Hakikat Komisyonları, geçmişte yaşanan hak ihlalleriyle yüzleşmeyi sağlar.
- Mağdur topluluklara yönelik telafi mekanizmaları eyalet ve merkezi düzeyde işletilir.
- Güvenlik reformları eyaletlerle koordineli planlanır.
9. Doğayla Uyumlu Kalkınma
- Eyaletler, çevreye duyarlı kalkınma programları geliştirir.
- Yerel halkın rızasına dayanmayan doğa tahribatı projeleri engellenir.
- Ekolojik haklar anayasal güvenceye alınır.
10. Halkların Gönüllü Birliği
- Bu sistem, halklar arasında zorla değil, gönüllü ve eşit ortaklık temelinde birliği esas alır.
- Her bölge ve halk, hem kendi kimliğini yaşama hakkına hem de ortak ülke birliğine katkı sunma hakkına sahiptir.
11. Sonuç:
Bu anayasal ilkeler bildirisi, halkların eşit, özgür ve gönüllü birliğine dayalı, yedi eyaletli demokratik bir sistemin kurulması çağrısıdır. Amaç, barış içinde birlikte yaşamanın, eşit yurttaşlık temelinde yeniden sağlanmasıdır.
Evet, bunlar Yapay Zeka’nın yeni anayasa tartışmalarına ilişkin katkısı. Bu taslakta Federal Sistem’le Eyaletler Konseyi’nin yapısı, görev ve yetkileri yer almıyor. Bunu da isterseniz eli sopalı Türk uzmanlara bırakalım.
Ayrıca meraklısı Irak ve Güney Kürdistan örneğini beğenmiyorsa Güney Afrika ile İspanya anayasalarına bakabilir. Bunlar da uçuk bulunuyorsa yaklaşık 30 devletten herhangi birinin anayasasına, örneğin ABD, Almanya, Avusturya, Avustralya, Belçika, Kanada, İsviçre, Hindistan, Brezilya, Meksika anayasalarına göz gezdirebilir. Yok eğer Arap ve Müslüman bir ülke olması gerekiyorsa Birleşik Arap Emirlikleri, illa ki bir İslam ülkesi isteniyorsa Malezya veya TC’nin bolca cami diktiği Bosna-Hersek’e bakabilir.
Ne dersiniz, kim daha akıllı? Yapay Zeka mı yoksa eli sopalı uzmanlar mı?
