Rojava’da 14 yıllık zorlu ve sıkıntılı dönemin ardından ana dilde eğitim sistemi devam ediyor. 2011’de Kobanî’de 7 mütevazı merkezde başlayan Kürtçe eğitim, şu anda yaklaşık 4 bin okulda veriliyor. Peki kaç öğrenci var, hangi diller resmi dil, ana dilde eğitim hangi dillerde veriliyor, üniversitelerin durumu ne? Tüm bunların ayrıntıları, haberimizde.
Yeni eğitim döneminin başlamasıyla birlikte, bu önemli konuyu Kuzey ve Doğu Suriye Eğitim Kurulu yöneticilerinden Semira Hac Ali ile görüştük.
Diyar CIWAN
ANA DİLDE EĞİTİM İÇİN İLK ADIM: MAMOSTE SILÊMAN
Kürtlerin yaşadığı tüm bölgelerde olduğu gibi Rojava’da da Kürtçenin yıllarca asimilasyon ve inkar uygulamalarına maruz kaldığını anımsatan Ali, “Şovenist politikalar nedeniyle Kürtçe, Suriye’de hiçbir zaman resmi dil olarak kabul edilmedi.
Sonuç olarak, Kürt halkı dilini koruyabilmiş olsa da, akademik düzeyde Kürtçe dil bilgisi geliştirilemedi. Özellikle Arapların yoğun olarak ikamet ettiği bölgelerde, yeni nesil Kürtler dillerini unutma riskiyle karşı karşıya kaldı.
2011 yılında, halkın Baas rejimine karşı ayaklanması ve ayaklanmaların Kürt bölgelerine yayılmasıyla tarihin seyri değişmeye başladı. Kürtler, örgütsel, sosyal, savunma, kültürel ve sanatsal faaliyetlerinin yanı sıra dilin geliştirilmesine de büyük önem verdi.
Bu amaçla, 26 Eylül 2011’de Kobanê’de “Mamoste Silêman” adıyla ilk Kürt eğitim merkezi açıldı. Bu adımla birlikte ana dilde eğitim çalışmaları Efrîn ve Cizîrê bölgelerine yayıldı.
DEVRİMLE BERABER KÜRTÇE EĞİTİM KOMİTELERİ KURULDU
O dönemde, Kürtçe öğretiminin yanı sıra birçok yerde öğretmen yetiştirme çalışmalarının da başladığını belirten Semira Hac Ali, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Rojava Devrimi olarak adlandırılan 19 Temmuz 2012’den sonra, diğer tüm alanlarda olduğu gibi dil ve eğitim alanında da önemli adımlar atıldı. Dilin geliştirilmesinin temelini hazırlamak amacıyla, ilk adım olarak Rojava’nın farklı bölgelerinde Kürtçe eğitim komiteleri kuruldu. Aynı yıl, toplumsal olarak örgütlenen bir girişimle, okullarda Kürtçenin ders olarak okutulmasına karar verildi.”
HAFTADA ÜÇ GÜN KÜRTÇE DERS ADIMI NASIL ALINDI?
Söz konusu zamanlarda eğitim sisteminin tamamen Baas rejiminin kontrolü altında olduğunu anımsatan Ali, “Tüm engellere ve sorunlara rağmen, ilk adım olarak okullarda Kürtçeyi ders olarak öğretmeye kararlıydık. Bu düşünceyle, öğretmenler öğrencilerle birlikte okul kapısına gider ve çoğu zaman engellenirlerdi. Ancak Kürtlerin rızaları olmadan pes etmeyecekleri görülünce, 1. sınıftan 12. sınıfa kadar haftada 3 gün Kürtçe derslerinin verilmesi onaylandı” dedi.
×O dönemde Kürtçe eğitimin bölümleri şunlardı: Dil, kültür, tarih ve coğrafya. Bu süreç o dönemde Kürt Dil Enstitüsü tarafından organize edildi. Nisan 2014’te Materyal Hazırlama Enstitüsü (Kürtçe, Arapça ve Süryanice) faaliyete geçti. 2015-2018 yılları arasında ise 1. sınıftan 12. sınıfa kadar okul eğitimi yeni materyallere göre verildi.
HANGİ DİLLERDE ANA DİLDE EĞİTİM VERİLİYOR?
“Kuşkusuz, ana dilde eğitim alma, öğrencilere dayatılmadı. Bu bir dayatmadan öte, bir halkın kimlik ve varoluş meselesidir. Rojava’daki Kürt varlığı eğitim yoluyla korunmazsa, tarihin, kültürün ve dilin yok olma riski artacaktır. Mesela, Kürt çocukların kendi dillerinde, Arap ve Süryani çocukların ise kendi dillerinde eğitim almalarıydı” diyen Ali, şunları ifade etti:
“Bölgesel dilleri genel olarak unutmamak adına Kürt okullarında Arapça, Arap okullarında ise Kürtçe eğitim ders olarak veriliyor. Yani eğitim sistemimize göre hiçbir dil, başka bir dil pahasına geliştirilmemesine dayali bir sistemdir.”
2014’TEKİ ÖZERK YÖNETİM İLANIYLA YENİ AŞAMA
Bu adımları atarken birçok zorlukla karşılaştıklarını ifade eden Ali, “Bazı çevrelerin memnuniyetsizliği, birçok ailenin çocuklarının belirsiz geleceğinden duyduğu korku ve daha birçok engel. Ancak zamanla bu sorunların büyük bir kısmı çözüldü. Dil meselesinin artık günlük hayatta kabul görmesinin ardından, 2014 yılında Efrîn, Kobanê ve Cizîrê’de özerk yönetimlerin ilanıyla eğitim kurulları kuruldu. Böylece ana dilde eğitim meselesi yeni bir aşamaya girdi” diye konuştu.
Rojava’da bir yandan eğitim kurullarının resmi çalışmaları her kente yayılırken, diğer yandan eğitim personeli yetiştirme akademileri, çalışmalarını ve faaliyetlerini hızlandırdı. Bunlar arasında Celadet Bedirxan Akademisi, Ferzad Kemanger Akademisi ve Mezopotamya Akademisi de yer aldı.
2014-2018 yılları arasında eğitim akademilerinin faaliyetleri Kuzey ve Doğu Suriye’nin diğer bölgelerine de yayıldı. 2019’da eğitim seviyesini yükseltmek amacıyla Qamışlo ve Hesekê’de şube akademileri (Kürtçe ve Arapça) açıldı. Akademilerin çalışmalarını zenginleştirmek amacıyla 2021’de Eğitim Stratejik Araştırmalar Merkezi açıldı.
ANA DİLDE EĞİTİM HAKKI İÇİN ULUSLARARASI STANDARTLAR
Bu gelişmeleri değerlendiren Ali, “Genel örgütlenme biçimi demokratik ulus anlayışına dayandığından, ana dilde eğitim sistemi, Kuzey ve Doğu Suriye’nin diğer bölgelerine de yayıldı. Bu, amacın yalnızca Kürtçeyi geliştirmek olmadığını, aksine bölgedeki tüm unsurların (Arap, Asuri, Süryani ve Ermeni) dillerini ve kültürlerini geliştirmelerinin amaçlandığını açıkça ortaya koydu” diye kaydetti.
×Bu bağlamda, ana dilde eğitim hakkının korunmasına ilişkin uluslararası standartları esas aldık. Mevcut durumda, Kuzey ve Doğu Suriye’deki eğitim sistemi de bu standartlara göre örgütleniyor. Dolayısıyla artık sadece Kürtler değil, bölgelerimizdeki her topluluk kendi dilinde eğitim alma ve kültür ve dil gelişimi için kendi kurumlarını kurma hakkına sahiptir. Bu amaçla bugün Kuzey ve Doğu Suriye bölgelerinde Kürt Dil Enstitüsü ve Süryani Dil Enstitüsü faaliyetlerini sürdürmekte, Ermeni Dil Enstitüsü’nün de faaliyete geçmesi için hazırlıklar yapılmaktadır.
RESMİ DİLLER VE KANTONLARA GÖRE DİL ATÖLYELERİ
Rojava’daki resmi dillere de değinen Ali, “Kürtçe, Arapça ve Süryanice bölgelerimizde resmi diller olmakla birlikte, diğer dillerin gelişimi de dikkate alınmaktadır. Sonuç olarak, eğitim sistemimiz milliyetçi değil, eşitlik ve adalet ilkelerine dayalı çok dilli ve çok kültürlü bir sistemdir. Her halk, kendi ana dilinde eğitim yoluyla kimliğini ve varlığını koruduğu için, bu sistem aracılığıyla Suriye’deki halkların mozaiğini de korumak ve ortaya çıkarmak istenmektedir” dedi.
Ana dilde eğitim kararı ilk olarak 2014’te alındı. Bu karar doğrultusunda açılan dil atölyeleri şöyle:
Cizîrê Kantonu: 15 dil atölyesi,
Kobanê Kantonu: 7 dil atölyesi,
Efrîn Kantonu: 8 dil atölyesi.
İLK ÖĞRETMENLER HANGİ BRANŞLARDA VE NASIL HAZIRLANDI?
Bu atölyelerin çalışmaları sonucunda, öğretmenler müfredata göre eğitilmeye başlandı ve ilk olarak dil, matematik, coğrafya, fizik, kimya, edebiyat, felsefe ve sosyal bilimler öğretmenleri hazırlandı ve buna göre materyaller yayınlandı.
“Ana dilde eğitim deneyimimiz ilk olduğu için o dönemde pedagoji konusuna özel bir önem verdik” diyen Ali şunları dile getirdi:
“Amaç, öğrencilerin kendilerini psikolojik ve ruhsal olarak eğitime hazır bulmalarını sağlamaktı. Atölyeler görevlerini tamamladıktan sonra, bu kez branş akademileri açıldı. Yeni eğitim materyalleri doğrultusunda Kamışlo’da Kürtçe branş akademisi ve Hesekê’de Arapça akademisi açıldı. Bu akademilerde uzman öğretmenler yetiştirildi. Bu arada, Talim ve Terbiye Kurulu, materyallerin her 3 yılda bir yenilenmesine karar verdi. Bu kararın amacı da eğitimi yenilemekti. Materyallerin değişmesiyle birlikte öğretmenlerin eğitimi de yenilenmiş oldu.”
KAÇ ÖĞRENCİ, ÖĞRETMEN VE OKUL VAR?
Güncel belge ve kayıtlara göre Haziran 2024’e ait Kuzey ve Doğu Suriye’de eğitim-öğretimle ilgili bilgiler ve veriler şöyler:
Öğrenci sayısı: 713.552
Öğretmen sayısı: 35.013
Okul sayısı: 3.640
Üniversite sayısı: 3 üniversite.
ROJAVA’NIN ÜNİVERSİTELERİ VE ÖĞRENCİ SAYISI
Cizîrê’de Rojava Üniversitesi, Fırat bölgesinde Kobanê Üniversitesi ve Rakka’da ise El Şark Üniversitesi var. Bu üç üniversitenin toplamda 3 bin 797 öğrencisi bulunuyor:
Rojava Üniversitesi: 1984 öğrenci
Kobanê Üniversitesi: 1313 öğrenci
El Şark Üniversitesi: 500 öğrenci.
2025-2026 akademik yılına ait verilerin toplanma aşamasında olduğunu kaydeden Ali, “Ancak öğrenci ve öğretmen sayısının artacağı kesindir. Özellikle Rojava Üniversitesi’ne açılan yeni şube ve çok sayıda yeni bölüm göz önüne alındığında, bu yıl beklenen öğrenci sayısı 4 bin 500’dür” dedi.
YENİ SURİYE’NİN ANAYASA’SINDA KÜRTÇE RESMİ DİL OLACAK MI?
2011’de 7 okul ve az sayıda öğretmenle başlayan ana dilde eğitimin artık Kuzey ve Doğu Suriye’nin tüm bölgelerine yayıldığının altını çizen Ali, “Yüz binlerce öğrenci okullardan mezun oldu ve bunların büyük bir kısmı üniversitelerde eğitimlerine devam ediyor” diye konuştu ve ekledi:
“Baas rejiminin onlarca yıllık şovenist politikalarının ardından, Rojava’daki yeni nesiller artık akademik olarak kendi dillerinde konuşup yazabiliyor. Bu sonuç bugün Özerk Yönetim ile Şam’daki geçici hükümet arasındaki temel tartışma konularından biridir. Taraflar arasındaki bu diyalog sürecinin devam etmesi, Rojava Kürtleri arasında Kürtçenin yeni Anayasa’da Arapçanın yanında Suriye’de resmi dil olarak tanınacağı yönünde büyük bir umut yaratıyor.”
