1990’lı yıllarda faili meçhul cinayetlerin ve zorla kaybetmelerin sembolü “Beyaz Toros” yeniden gündemde. “Beyaz Toros” ve JİTEM önce tribünlerde, sonra savcı odasında ve son olarak da online satış mağazasında ortaya çıktı. Akademisyen Adnan Çelik, “Yeni bir durumla karşı karşıyayız” derken gözaltında kaybedilen Fehmi Tosun’un kızı Besna Tosun ise yaşananlar, “İnsanlık suçu” olarak yorumladı.
Hacı BİŞKİN
Türkiye, 1990’lı yıllarda zorla kaybetmelerin, faili meçhul cinayetlerin ve devlet içindeki karanlık yapıların sembolü haline gelen “Beyaz Toros” tartışmasıyla yeniden karşı karşıya. Online alışveriş platformlarında “Beyaz Toros” ve JİTEM baskılı tişörtlerin satışa sunulması, insan hakları savunucularının ve baroların sert tepkisine yol açtı. Uzmanlara göre bu, yalnızca bir ‘ürün’ meselesi değil, geçmişin hâlâ gömülemediğinin göstergesi.
“YENİ BİR DURUMLA KARŞI KARŞIYAYIZ”
Antropolog ve tarihçi akademisyen Adnan Çelik, yaşananları ‘inkâr ve sahiplenme’ arasında gidip gelen yeni bir dönem olarak tanımlıyor: “Kürt kamuoyunda zorla kaybetmelerle, faili meçhullerle, mezarsız ölülerle özdeşleşen beyaz toros hayaleti, bu defa çifte bir anlamla çağrılıyor. Bir yandan inkâr ediliyor, bir yandan da sahipleniliyor.”
Çelik, bu durumu Ermeni Soykırımı’ndan bugüne uzanan inkâr zincirinin yeni halkası olarak yorumluyor. Ayrıca Çelik’e göre yaşananlar tesadüf değil:
ד2015’teki kent savaşlarından sonra beyaz toros yeniden bir tehdit simgesine dönüştü. Irkçılığın kentli ve modern formlarında Kürtlüğü aşağılayan, yok edilmeye layık gören bir dil oluştu. Bu dil, geçmişte şiddet uygulayan araç ve figürleri kahramanlaştırarak yeniden dolaşıma sokuyor. Davalar ya zamanaşımına uğradı ya da beraatla sonuçlandı. Bu yüzden o dönem doğmamış kuşaklar, bugün aynı hayaletle dijital dünyada yeniden karşılaşıyor. Beyaz toros artık bir tarih değil, yeniden üretilen bir tehdit.”
Çelik’e göre 2015 sonrası dönemde “Beyaz Torosların” yerini siyah transporterlar aldı. Suriye’nin Kürt kenti Afrin’deki zorla kaybetmelerde de bu sembolün “sınır ötesi bir hayalet” olarak varlığını sürdürdüğünü söylüyor.
BESNA TOSUN: İNSANLIK SUÇU!
1995’te Avcılar’da gözaltında kaybedilen Fehmi Tosun’un kızı ve insan hakları savunucusu Besna Tosun ise tişört satışlarını ‘insanlık suçu’ olarak değerlendiriyor:
דBeyaz torosun bir tişört baskısına dönüşmesi, geçmişte işlenen suçlarla yüzleşilmemesinin sonucu. Eğer failler yargılansaydı, bu simge bugün bir ticari meta ya da tehdit aracı haline gelemezdi. Baskılar sonucu ürünün satışının durdurulması yeterli değil. Şirketler kamuoyundan açık bir özür dilemeli, etik denetim mekanizmaları kurulmalı. Çünkü bu sadece bir tişört değil, bir hafıza saldırısı.”
ERDOĞAN, ‘BİTTİ’ DEMİŞTİ, SAVCININ MASASINDA ÇIKTI
Cumhurbaşkanı Erdoğan, temmuz ayında yaptığı konuşmada bir konuşmasında, “Beyaz toros dönemi bitti” demişti. Ancak bu konuşmadan kısa süre sonra Silivri’de bir Cumhuriyet Savcısı’nın odasında beyaz Toros maketi görüntülendi. Meclis’e taşınan olayla ilgili ne önergelere yanıt verildi ne de savcı hakkında etkin bir soruşturma yürütüldü.
MECLİS ÖNÜNDE, TRİBÜNLERDE, SOSYAL MEDYADA…
19 Ağustos’ta TBMM önünde bir kişi beyaz Toros’unu ateşe verdi. İçişleri Bakanlığı olayı “hurda teşviki beklentisi”yle açıklasa da, kamuoyu olayın sembolik yönüne dikkat çekti.
Bir başka olay ise Bursaspor–Amedspor maçında yaşandı. Taraftarlar, tribünlerde ‘beyaz toros’ ve ‘Yeşil’ pankartları açtı, sahaya mermiler ve bıçaklar attı. Olay, 90’ların şiddet dilinin tribünlere taşınması olarak değerlendirildi.
ÖLÜMÜN RENGİ: BEYAZ TOROS
1990’larda binlerce kişinin kaybedilmesiyle özdeşleşen “Beyaz Toros”, bugün hâlâ Türkiye’nin yüzleşemediği geçmişin sembolü. Bir zamanlar ölüm korkusunun rengi olan bu araç, şimdi tişörtlerde, sosyal medyada, tribünlerde yeniden karşımıza çıkıyor.
