Menekşe Kızıldere yazdı |

Menekşe KIZILDERE

Ekoloji gazetecisi Hakan Tosun’un anısına saygı ve minnetle

Son yıllarda, küresel olarak yükselen ve gittikçe radikalleşen sağ politikalarla önü açılan sermaye grupları, hem bu politikalara adapte olmakta hem de sağladıkları nimetlerden faydalanmaktadır. Devletler ve sermaye, halkların zararına sürekli bir sömürü eksenine yönelerek küresel bir deliryum yaratmıştır. Küresel sağ siyaset, hem ulusal hem de yerel sermayeye, sağ politikaların ardına gizlenerek vahşi ve pervasız bir rant ve talan düzeni kurma fırsatı sağlamıştır. İklim krizine yönelik mücadele bile neredeyse durma noktasına gelmiştir.

Bill Gates, kendi online blogu Gates Notes’ta, 28 Ekim’de yayımladığı “Three Tough Truths About Climate” yazısında iklim fonlarının çoğu zaman işe yaramadığını ve bu fonların yoksullukla mücadeleye aktarılması gerektiğini ifade etmektedir [1]. Ancak yoksulluk artarken ve zengin ile yoksul arasındaki derin uçurum büyürken, kimin zenginleştiğine, nasıl ve neden zenginleştiğine değinmemektedir. Gates, yoksullar üzerinden küresel sağ politikaların yarattığı vahşi sermayeye bir temizlenme alanı açmakta ve bunu meşrulaştırmaya çalışmaktadır. Faturasını ise iklim mücadelesine kesmektedir. Ancak iklim mücadelesi artık sermaye için yeterince uygun bir yıkanma alanı değildir; yoksullar daha dramatik bir sermaye yıkama alanı sunmaktadır. Çünkü sermaye vahşileştikçe emekçinin, yerel halkların, kadınların ve çocukların hakları ihlal edilmeye başlamıştır ve sermayeyi artık yeşil yıkama kesmemektedir.

Sermaye-devlet ilişkisinin insan ve ekoloji hakları ihlali, maden, enerji, tarım ve gıda endüstrilerinde zirveye ulaşmıştır. Maden ve enerji endüstrisinin ayrıca savaş endüstrisi ile organik bağları vardır. Küresel ve yerel maden ve enerji sermayesi birbirine organik bağlarla bağlıdır; bu endüstriler zayıf demokrasilerde devletin yerine geçebilmektedir. Savaş sermayesi ile organik bağları olan maden sermayesi, çok acımasız ve vahşidir. Dünyada maden varlıkları olan zayıf demokrasiler, devletlerin içine hükümetler aracılığıyla yer etmiştir. Savaşın olduğu her yerde maden sermayesi de vahşileşir. Bu vahşileşmenin uluslararası ya da devletlere mahsus hukuku çiğnemesinin yolu, devlet topraklarının onlarca yıl bu sermayeye ruhsatlanmasıyla açılmaktadır. Ekoloji ve insan hakları sömürüsü, onlarca yıl emekçilerin canına ve emeğinin sömürülmesine, ekolojik varlıkların tüketilmesine, gelecek kuşaklara kalması gereken kaynakların yok olmasına, küçük yerel üreticilerin emeğinin silinmesine ve tarım arazileri, endemik türler, ormanlar, köyler ve çarpık kentleşmeye mal olmaktadır.

Türkiye’nin yüzölçümü yaklaşık 783.562 km²’dir. 2020 verilerine göre Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG), maden arama ruhsat sahasının yaklaşık 7.709.205 hektar olduğunu bildirmiştir [2]. Bu, Türkiye topraklarının yaklaşık %9,84’ünün, yerel ve küresel sermayeye onlarca yıl sunulması demektir. Ruhsatların aktif veya pasif olmasının önemi yoktur; önemli olan, halkın bu topraklarda söz sahibi olamamasıdır. Uzun vadede, Türkiye toplumlarının, Kürtlerde tehdit aramak yerine başını savaş ve maden sermayesine çevirmesi gerekir. Asıl kayıp, kendi toprağında söz sahibi olamamaktır.

Son yıllarda, ileri teknolojinin ihtiyaçlarıyla nadir toprak elementleri ve kritik mineral madenciliği, adeta uluslar arası bir savaş sebebi veya savaş ganimeti hâline gelmiştir. İleri teknoloji genellikle en çok savaş teknolojisi için kullanılmaktadır; standart insan kullanımı teknolojisi, her zaman savaş teknolojisinin gerisindedir. Sermaye ve devletler, ileri teknolojiyi insan ve canlı yaşam kalitesi için değil, yok etmek için geliştirmekte ve kullanmaktadır.

Stop TB Partnership’nin Global Plan to End TB 2023‑2030 çalışmasına göre, tedavi edilebilir olmasına rağmen hâlâ can alan Tüberküloz hastalığını tamamen yok etmek için 2023‑2030 arasında yaklaşık 249,98 milyar USD yatırım gerekmektedir [3]. Bu yatırım, dünya genelinde 7 yılda tüm tüberküloza bağlı ölümleri durdurabilir. Öte yandan, dünyadaki en pahalı savaş teknolojilerinden biri olan F‑35 Joint Strike Fighter programının maliyeti 1,7 trilyon ABD dolarıdır [4], ve çoğunlukla dijital teknoloji bütçesine yöneliktir. Bu dijital savaş teknolojisi, Tüberküloz ölümlerini durdurma yatırımından yaklaşık 7 kat fazla maliyetlidir ve amacı insan öldürmektir. Bu yatırımlar, insanlık adına yapılan tercihlerde vergi ve emeğimizin insan yaşatmaya değil, öldürmeye harcandığını göstermektedir.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Ekim ayındaki kabine toplantısında belirttiğine göre, Beylikova (Eskişehir) sahasında bulunan nadir toprak elementlerinin cevher değeri 694 milyon tondur. [5]. Birim üretim baz alındığında, Eskişehir’in yaklaşık %7’si, sadece bu maden sahası için ruhsatlanmış durumdadır. TEMA Vakfı’nın 2020 çalışması ise, maden sahalarının iller bazında ortalama %62 oranında ruhsatlı olduğunu göstermektedir [6]. Bu rakam, sömürüyü net biçimde ortaya koymaktadır: Onlarca yıl boyunca her bir ilin en az %10’unda halkın söz hakkı yoktur.

Maden sahalarının yayılması sebebiyle güncel ve çarpıcı veriler, yerellerde daha da belirgindir. Ne yazık ki, hem ekoloji gazeteciliği hem de bu verileri gündeme getiren sivil toplum, baskı altındadır. Tam da bu haberler için mücadele eden gazeteci Hakan Tosun, Akbelen’deki ekoloji direnişinin sesi olmaya çalışırken katledilmiştir. Hakan, ekoloji haberciliği ve fedakârlık örneği olarak her zaman onurla mesleğini yapmış ve hakkını arayan karıncanın sesi olmuştur. Katledilmiş, katilleri korunmuş ve davası örtülmeye çalışılmıştır. Türkiye’de hiçbir gazetecinin rastgele öldürüldüğü görülmedi; bu sorunun araştırılmaması kabul edilemez. Hakan’ı saygı ve minnetle bir kez daha anıyorum. Asıl katillerini bulup hukuk önüne çıkarmak ve sesi olduğu karıncanın hakkını savunmak zorundayız.

Referanslar

1. Gates Notes. Three Tough Truths About Climate. 28 Ekim 2025. https://www.gatesnotes.com/Climate-and-Health/Three-Tough-Truths-About-Climate
2. T24. 2020 yılında 508.862 hektar alan için maden sahası ruhsatı düzenlenmiş. 2020. https://t24.com.tr/haber/2020-yilinda-508-bin-862-hektar-alan-icin-maden-sahasi-ruhsati-duzenlenmis,940863
3. Stop TB Partnership. Global Plan to End TB 2023‑2030. 2023. https://www.stoptb.org/global-plan-end-tb-2023-2030
4. National Interest. Why the F‑35 is the Most Expensive Weapon Ever. 2023. https://nationalinterest.org/blog/buzz/why-f-35-most-expensive-weapon-ever-208124
5. Anadolu Ajansı. Türkiye’nin nadir toprak elementleri rezervi Beylikova’da. 2025. https://www.aa.com.tr/tr/enerjiterminali/analiz/turkiyenin-nadir-toprak-elementleri-stratejik-olarak-neden-onemli/47357
6. TEMA Vakfı. Kaz Dağları Yöresi’nde Madencilik Raporu. 2020. https://cdn-tema.mncdn.com/Uploads/Cms/kaz-daglari-raporu_1_1.pdf