Nazlı Deniz DİNCER
Sonuç
Çok eski zamanlarda zaman doğanın zamanıydı ve döngüseldi en başta, bilinmezlik fazla, keşifler az, süreklilik ise doğalında insana aitti. Uygarlığın zamanındaysa artık insanların zamanıydı; bir duyu formu edindi zaman, insanla başlayan, insanla biten. Böylelikle kendi ölümlülüğüne hapsolan insan artık geçmiş deneyimiyle bugünü temsil eden ve geleceği arzulayan bir fenomen(di).
Gel zaman git zaman
Çoğalmayla üretimini korumaya ve arttırmaya çabalayan insan kendi sürekliliğini korumak üzere topluluk hayatına, toplum düzenine geçip sınırlar çizdi. Belki de bu zorunluydu, bütünün sürekliliğini önce kendi varlığını sürdürerek sağlayacağı bilincinde, doğanın yasaları altında kendi yasalarını yaratabildi ya da varlığının bir yansıması olarak insanlarla karşılaşmasını sevdi. Böylelikle mekânı da kendiyle sınırladı.
Önceleri
Doğanın yasaları altında yaşamak ve devinimiyle mücadele etmek zorunda kalan insan, herkesin aynı sıradanlığa sahip olduğu komünler içinde yaşıyordu. Ortak bir kaynaktan var olduğundan, o varoluş kaynağının bir temsili olarak kutsal sayılıyordu. Otorite doğanın kendi içinde ve insan bu doğanın içinde, uzantısıydı. Özgürdü.
Geçmiş zaman sonrası
Zamanı ve mekânı kendiyle sınırlayabilen, her seferinde daha fazlasını arzulayabilen insan, bilme kapasitesi arttıkça doğayı yönetebilmeye başladı ve ürün yaratmayı çok çok sevdi. Mekânı kendiyle sınırlayan insan için bir arada durabilmenin yolu artık toplum hukuku, doğal hukuk oldu. Özgürlük ise başkasını düşünme sorumluluğuyla bir hak…
Güvensizlik
Değişim insan için huzurluydu, bir süre. Güvenlik, ifade, özgürlük ve yaşam hakkı insanların birbirleriyle var olmalarına yetiyordu. Ama sonra arzularını ve istemelerini yönetemediği için huzur kaçırmaya; hukuklar daha çok yazılmaya ve bozulmaya başla(n)dı. Ve yasa koyucu özellik giderek insandan dışsallaştı.
Ortaçağ’ın birikimi, insanın özgürlük özelliğinin, bir arada yaşayabilmenin kurallarını belirleyen yasaların ve düzenin kendisinin varlık sebebi ve çekirdeği olduğunu görmeye itmişti artık. Özgürlük düşüncesi, insanın türsel varlığının ortak kaynakları ve şartlarının gerçekleştirilmesi olarak temellendirildiğinden bir (iç) denetim mekanizmasının gerekliliği ortaya çıktı. Kutsal olan artık kabul edildi ve fakat metafizik bilinemezdi, böylece aşkın olarak bırakıldı.
Anımsanan özgürlük
Felsefi tartışmalara eşlik ederek zaman-mekân-özgürlük ve benlik yeniden tanımlandı. İnsana, eylemlerini seçebildiği ve iradi bir varlık olduğu için, aklının yasalarından sorumlu olduğu hatırlatıldı, varlık nedeni olan özgürlüğü anımsatıldı.
Okuyucuya
Bu köşede zaman üzerine düşüneceğim. Geçmiş zaman üzerine. Döngüsel zaman üzerine. Geçmiş zaman sonrası dönüşen zaman üzerine: Çizgisel zaman üzerine. Ve mekân eşlik edecek bu zaman yolculuğuna. Zamanın varoluşunu sağlayan mefhum olan mekân üzerine düşüneceğim. Bu iki fenomene eşlik eden/ancak bunların içerisinde var olabilen insan üzerine düşüneceğim. Kendi değer(leri)nin yaratıcısı olan bu insanı, habitatının ve habitusunun yarattıklarıyla anlama arayışı içinde olan felsefi antropoloji bakışından okumaya çalışacağım. Böylece hak ve hukukun özü ve öznesi görülen aynı insanı belki kavramsal olarak inceleyebileceğim.
Buradan hareketle zamanla illa sıkı ilişki içinde olan bilgi, nedensellik ve özgürlüğe bakacağım. İnsanın zaman içerisindeki özgürlük masalından yola çıkarak kurduğu yasalara. İnsan hakları evrensel beyannamesinin felsefi kökenlerine bakıp hakkın normatif yapısını oluşturan insan doğasının özelliğini anlatacak düşünsel temeli irdeleyeceğim.
Böylece çağdaş dünyada süregiden varoluş krizini, şiddet sarmalını, sömürgeciliği, kırılganlığı, yaralanabilirliği ve bunun karşında hala bir kurtuluş-kaybediş diyalektiğinde sallanan özgürlük-yasa dilemmasını kökenleriyle kavramaya çalışacağım. Şimdinin duyurulamaz arzusuna dayanan yitik zaman ile şafağı sökmeyen bir bekleyiş gelecek zaman mefhumundan çıkıp en başta kaybedilen doğa zamanı hatırlamak ve çağırmak için: İçinde insanın özgür olduğu. Bu zaman için ne aynının başkada eridiği ne başkanın aynıya ait olduğu bir özgürlük için.
