İran artık yalnızca dış baskılar ve yaptırımlarla karşı karşıya değil. İlk kez bu denli yoğun bir iç çatışma ortamı oluşmuş durumda ve iç savaş senaryoları açıkça konuşuluyor. İran’daki iç çatışma dinamikleri ve dış müdahale ihtimali giderek güçleniyor. Bu sürecin sert bir iç çatışmaya dönüşmesi ise ihtimaller dâhilinde.
Gelawêj EWRÎN
İran’da reformistler ile muhafazakârlar arasındaki gerilim, artık gizlenemeyecek bir noktaya ulaşmış durumda. İran İslam Cumhuriyeti tarihi boyunca iktidar içi pek çok çatışma yaşandı; ancak bunların büyük bölümü kapalı kapılar ardında kaldı, sistemin temellerini sarsacak boyutlara taşınmadı. Bugün ise tablo farklı. Özellikle 12 Gün Savaşı ve İran’ın bu süreçte yaşadığı başarısızlık, rejim içindeki fay hatlarını görünür hâle getirdi.
Artık birçok aktör rejimin “kazanımlarını” savunmaktan çok, kendi pozisyonlarını koruma derdinde. Hatta bazıları İran’ın bu haliyle hiçbir şeyi savunamayacağını ve kendi ayakları üzerinde durma gücünü kaybettiğini açıkça dile getiriyor.
Bu bağlamda, Ali Hamaney’e yakın ekip içerisinde bir darbe ya da tasfiye girişimi olduğu yönündeki iddialar ciddiyet kazanıyor. İran’a yönelik müdahale olasılığı da artık geri döndürülemez bir sürece girmiş görünüyor. Irak üzerinden başlayabilecek bir dış müdahale senaryosu, Hamaney ekibi içindeki kırılmalarla yeni bir aşamaya taşınabilir.
Son dönemde Hamaney’in uzun yıllardır danışmanlığını yapan Ali Şamhani’nin, kızının düğünü üzerinden gündeme gelmesi bu çelişkilerin sembolü hâline geldi. Halktan İslami başörtüsü konusunda tavizsiz bir tutum beklenirken, düğünün Tahran’da değil Paris’te yapılması ve görüntülerin bizzat çevresi tarafından paylaşılması, rejimin söylemiyle pratiği arasındaki uçurumu bir kez daha gözler önüne serdi.
Buna ek olarak, Hamaney’e yakın bazı üst düzey komutanların “İsrail’e casusluk” suçlamasıyla görevden alınması, ancak akıbetlerine dair net bir bilginin paylaşılmaması, iktidar içindeki hesaplaşmanın ne kadar sertleştiğini gösteriyor. İran’da ilk kez bu düzeyde bir iç çatışma bu kadar açık ve güncel şekilde tartışılıyor.
Öte yandan, eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve eski Dışişleri Bakanı Cevad Zarif gibi isimler, İran’ın nükleer programı konusunda Batı ve ABD ile yürütülen müzakerelerde kilit rol oynamıştı. Kendilerini “reformist” olarak tanımlayan bu ekip, iktidarda oldukları dönemde İran’ın dış dünyayla diyalog kurmasını savundu. Ancak muhafazakâr kanadın sert direnci ve kendi sınırlı etkileri nedeniyle başarılı olamadılar.
Bugün ise Hasan Ruhani, geçmişe kıyasla çok daha sert ve açık bir dille rejimin politikalarını eleştiriyor. Radikal çevreler bu ekibi yabancı güçlerle bağlantılı olmakla suçluyor. Mevcut Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın kullandığı dil de, yıllardır süregelen sistemin örtük bir eleştirisi niteliğinde.
Pezeşkiyan bu söylemi, gerilimi düşürmek için taktiksel bir manevra olarak kullanıyor olabilir. Ancak Ruhani ve Zarif’in çıkışları, İslam Cumhuriyeti elitleri arasındaki derin çatlağın artık inkâr edilemez olduğunu gösteriyor.
Daha önce Muhammed Hatemi de benzer eleştirilerde bulunmuş, “mevcut politikaların İran’ı çıkmaza sürüklediğini” dile getirmişti. Bugün bu isimler, yalnızca sistemi eleştirmekle kalmıyor; geçmişte yaptıkları hataların ülkenin durumunu daha da ağırlaştırdığını da itiraf ediyor.
İran artık yalnızca dış baskılar ve yaptırımlarla karşı karşıya değil. İlk kez bu denli yoğun bir iç çatışma ortamı oluşmuş durumda ve iç savaş senaryoları açıkça konuşuluyor. 12 günlük savaş, yabancı istihbaratın İran’daki üst düzey yetkililer üzerindeki etkisini de gözler önüne serdi.
Bu nedenle görevden almalar, sert eleştiriler ve hatta “darbe” imaları, önümüzdeki kış İran’da üst düzey yetkililer arasında yoğun biçimde tartışılmaya devam ediyor. Başka bir ifadeyle, İran’daki iç çatışma dinamikleri ve dış müdahale ihtimali giderek güçleniyor. Bu sürecin sert bir iç çatışmaya dönüşmesi ise ihtimaller dâhilinde.
