Akademisyenler, komisyon toplantısında Meclis Başkanlığı’nın talebiyle hazırladığı ‘tutanak analizi’ni sundu. Tutanak analizinde sürecin nihai hedefi konusunda belirsizliğin devam ettiği vurgulandı. Af ve topluma entegrasyon konularına yaklaşımda da önemli ayrışmalar bulunduğu ifade edildi. Meclis Başkanı, “ortak rapor”un önemine dikkat çekerken, parti temsilcileri tutanak analizini değerlendirdi. Yapılan oylamada komisyonun görev süresi, iki ay uzatıldı.
HABER MERKEZİ – Kürt sorunun çözümü için devam eden süreç kapsamında Meclis’te kurulan Milli Dayanışma, Kardeşlik ve Demokrasi Komisyonu’nun 20. toplantısı başladı.
Komisyon, Meclis ve komisyon başkanı Numan Kurtulmuş’un başkanlığında saat TBMM Tören Salonu’nda toplandı.
KURTULMUŞ: İLAVE SÜREYE İHTİYAÇ OLABİLİR
Toplantının açılış konuşmasını yapan Numan Kurtulmuş, komisyonun son eşiğe geldiğini ve yazılacak ortak raporun TBMM Genel Kurulu’na sunulmasının ardından yasa süreçlerinin başlayacağını ifade etti. Kurtulmuş, devamında şunları söyledi:
×Tarihi bir misyonu gerçekleştiriyoruz. Demokratik müzakere usullerini en uygun şekilde ortaya koymaya çalışıyoruz. Konuşulan bütün sözlerin tutanak altına alındığı verimli ve faydalı bir komisyon çalışması gerçekleşti. Toplamda 135 kişi dinlenerek 4 bin 139 sayfa tutanak tutulmuştur. Komisyonumuzun son eşiğine gelindi. Bu da ortak bir rapor yazılması. Bu raporun TBMM Genel Kurulu’na verilerek buradaki tekliflerin yasalaşmasıyla ilgili sürece öncülük etmek. Bu sürecin başarıya ulaşması halinde hayatî bir eşik de aşılmış olacak. Bu sürede nihai raporun tamamlanabilmesi için ilave süreye ihtiyaç olacak. Onun için ilave bir süre ile ilgili komisyonun kararını almak için görüşlerinize başvuracağız.
“HERKESİN ŞERH DÜŞMEKSİZİN ORTAKLAŞMASINI UMUYORUZ”
Partilerin raporlarını sunduğunu hatırlatan Kurtulmuş, “Önemli gördükleri konuları ifade ederek bir siyasi tutum belgesi olarak raporlar bize intikal etti. Bütün raporlar Meclis’in sitesinden kamuoyuna açıldı” dedi. Raporda ortaklaşmak için çalışma yürüteceklerini belirten Kurtulmuş, “herkesin, muhalefet şerhi düşmeksizin kabul ettiği bir raporu” sunmak istediklerini söyledi.
Tüm dinlemeler sonucunda bir “tutanak analizine” ihtiyaç olduğunu, bu doğrultuda komisyonda dinlenen akademisyenlerden destek aldıklarını belirten Kurtulmuş, akademisyenler Prof. Dr. Havva Kök Arslan ve Dr. Murat Sevecan’ın bu analizi sunacağını ifade etti.
Meclis Başkanı Kurtulmuş: Komisyonda son aşamadayız
“Tarihi bir misyonu gerçekleştiriyoruz. Demokratik müzakere usullerini en uygun şekilde ortaya koymaya çalışıyoruz. Konuşulan bütün sözlerin tutanak altına alındığı verimli ve faydalı bir komisyon çalışması gerçekleşti.… pic.twitter.com/hxY0xZ64Ss
— Nûmedya24 (@NuMedya24) December 24, 2025
TUTANAK ANALİZİ: UZLAŞTIRMA GEREKTİREN ALANLAR
Prof. Arslan, farklı disiplinlerden akademisyenlerin ortak katkılarıyla, katılımcı ve çoğulcu yöntemle yönetici özeti niteliğinde bir analiz hazırladıklarını söyledi.
Sunumu yapan Dr. Sevecan, tutanaklardaki “ayrışma noktaları ve uzlaştırma gerektiren alanlara” dair tespitleri şöyle sıraladı:
×
- Güvenlik-özgürlük dengesi konusunda aktörler arası yaklaşımlar belirgin biçimde ayrışmaktadır.
- Sürecin nihai hedefi konusunda belirsizlik devam etmektedir. “Terörün sona ermesi”, “Türkiye modeli”, “kardeşlik”, “normalleşme”, “demokratikleşme”, “siyasal entegrasyon” gibi farklı hedefler ifade edilse de bunların nasıl bir bütün oluşturacağı ve somut adımlarının neler olacağı konusunda net bir mutabakat yoktur.
- Af, topluma entegrasyon konusuna yaklaşımda önemli ayrışmalar bulunmaktadır.
- Kök nedenlerin tanımı konusunda farklı çerçeveler kullanılmaktadır.
TUTANAKLARDA ÖNE ÇIKAN ÖNERİLER
Tutanaklarda gözlemlenen öneriler de sunumda özetlendi. Raporda bu öneriler şöyle sıralandı:
×
- Sürecin nihai hedefine ilişkin net, anlaşılır ve ölçülebilir bir tanım yapılması,
- Demokratikleşme adımlarının içeriği konusunda ortak bir zeminin tesis edilmesi,
- Toplumsal güven inşasına yönelik somut adımların belirlenmesi ve ivedilikle atılması,
- Hukuki altyapının acilen tamamlanması,
- Katılımcılık ve şeffaflık mekanizmalarının güçlendirilmesi.
MHP’Lİ YILDIZ: RAPORUN GECİKTİRİLMEDEN YAZILMASI GEREKİR
Sunumun ardından milletvekillerine söz verildi. TİP Milletvekili Ahmet Şık, komisyondaki siyasi parti dağılımının eşit olmadığını hatırlatarak rapordaki tespitlerin eksik olduğu eleştirisinde bulundu.
Raporun geciktirilmeden yazılması gerektiğini kaydeden MHP Genel Başkan Yardımcısı Feti Yıldız da, “Türkiye’nin iktidar devlet yapısı, toprak bütünlüğü, Türkçe’nin resmi statüsü, Türk milleti kimliği, Cumhuriyet ilkesi hiçbir siyasi pazarlığa konu edilmeyecek temellerdir. Demokratikleşme adımları ancak bu çizgiler korunarak, mevcut anayasal çerçevede içinde yapılabilecektir” dedi. Yıldız, “atılacak adımların; terör örgütlerine yeni hareket alanları açmayacak şekilde planlanması gerektiğini” ifade etti.
DEM PARTİ’Lİ OLUÇ: ŞERHSİZ RAPOR MECLİS İÇİN KOLAYLAŞTIRICI OLUR
Ardından konuşan DEM Parti Milletvekili Saruhan Oluç, “ortak raporun şerhsiz bir biçimde, tam uzlaşıyla ortaya çıkmasının” önemine vurgu yaptı. Oluç, “tam uzlaşı ile çıkan bir raporun Meclis çalışmaları açısından kolaylaştırıcı” olacağını ve “topluma verilecek mesaj” açısından önemli olacağını kaydetti.
DEM Parti Grup Başkanvekili Gülistan Koçyiğit de barışın inşa edilmesi sürecinin sonrasında atılacak adımların önemli olduğunu dile getirerek, “Ortak raporun sağduyu ve kapsayıcı şekilde kaleme alınmasını talep ediyorum” dedi.
CHP’Lİ EMİR: CHP KALICI BARIŞ İÇİN YASAL ADIMLARIN ÖNCÜSÜ OLACAKTIR
CHP Genel Başkan Yardımcısı Sezgin Tanrıkulu, silah bırakmaya ilişkin olarak bir yasanın ivedi olarak çıkarılması gerektiğini kaydetti ve partisinin raporun ortaklaşmasına konusunda katkı sunacağını ifade etti.
CHP Grup Başkanvekili Murat Emir, CHP’nin raporuna gelen eleştirileri “şaşkınlıkla”karşıladığını söyledi. Raporu hazırlarken Türkiye’nin “temel sorunlarına” değindiklerini ve “herkesin sahiplenebileceği öneriler” sunduklarını belirten Emir, “CHP kalıcı barış için yapılması gereken yasal adımların öncüsü olacaktır” dedi.
EMEP’Lİ BAYHAN: ANALİZ, İMRALI GÖRÜŞMESİNİ KAPSAMIYOR
EMEP Milletvekili İskender Bayhan da akademisyenlerin analizine ilişkin olarak değerlendirme yaptı ve bu analizin İmralı görüşmesini ve kapalı oturumları kapsamadığı için “eksik” olduğunu kaydetti.
Bayhan, rapor yazım sürecine grubu bulunmayan siyasi partilerin katkı sunması gerektiğini de sözlerine ekledi.
AKP’Lİ BÖHÜRLER: SOYUT KAVRAMLAR SÜRECE ZARAR VEREBİLİR
Toplantıda söz alan AKP Milletvekili Ayşe Böhürler, sürecin “nihai gayesinin” raporda belirtilmesi gerektiğine dikkat çekti. “Soyut kavramların sürece zarar verebileceğini” ifade eden Böhürler, “birinci süreçten kalan bagajlar” olduğunu hatırlattı.
Kavramlarla ilgili tartışmalara değinen AKP Milletvekili Kürşad Zorlu, “barış kavramının kullanılmasına dair itirazını savaş devletler arasında olur” diyerek dile getirdi.
DEM PARTİ’DEN KURTULMUŞ’A LEYLA ZANA ÇAĞRISI
Bursaspor taraftarının Leyla Zana’ya yönelik ırkçı ve cinsiyetçi hakaretleri hatırlatan DEM Parti Milletvekili Meral Danış Beştaş, “İlk gün nasıl beyaz Toros yakıldıysa bugün birileri gazoz içerek video çekiyor. Bu kadar emek vermişken, böyle bir aşamadayken tekrar tekrar üretilen nefret ikliminin karşısında olmamız gereken bir aşamadayız” dedi.
Beştaş, Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş’a da bu konuda açıklama yapmasını önerdiklerini söyledi.
BEŞTAŞ’TAN CHP’YE ELEŞTİRİ, EMİR’DEN CEVAP
DEM Parti Milletvekili Meral Danış Beştaş, CHP’nin raporunda sürece dair çıkarılacak yasaya ilişkin bir öneri olmamasını da eleştirdi. Beştaş’ın eleştirilerinin haksız olduğunu kaydeden CHP Grup Başkanvekili Emir, şunları söyledi:
×Raporumuzda Kürt sorunu da var Kürt de var ve Türk’ün de Kürt’ün de yaşadığı temel sorunlar var. ‘Bu sorunları şimdi konuşmayalım’ demeyi doğru ve insaflı bulmuyoruz. Biz raporda, TMK değişsin, terör tanımı yeniden yapılsın dedik. Bundan rahatsızlık neden? İfade özgürlüğünün, toplantı ve gösteri yürüyüşü yapma özgürlüğünün, haksız tutuklamaların kaldırılması taleplerimiz var. Raporumuzda, hak ve özgürlükleri kısıtlanan herkes için öneriler var. Burada, ‘Kürt sorunu var’ diyemeyen Cumhur İttifakı partileri var. Onların önerileri yeterli bulunuyor, ama CHP’nin önerileri tatmin edici bulunmuyor. Ben bunu anlamıyorum.
KOMİSYON SÜRESİ İKİ AY UZATILDI
Akademisyenlerin sunumu ve milletvekillerinin değerlendirmelerinin ardından Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş, tekrar söz aldı. “Olumlu ve umutlu bir noktada” durduğunu belirten Kurtulmuş, zor bir süreci geride bıraktıklarını, pek çok mayınlı alandan” geçtiklerini söyledi.
“Partilerin eğilimlerinin ortak bir metinde olması fevkalade önemli. Partiler görüşlerini ortaklaştırmak için kendi aralarında müzakere yaparsa sürece katkısı olacaktır” diyen Kurtulmuş, bu konuda kendisinin de “elini taşın altına koyacağını” söyledi. Barış ve kardeşlik dilinin kullanılmasının önemine de dikkat çeken Kurtulmuş, zamanın ruhunun bunu gerektirdiğini ifade etti.
Toplantı sonunda yapılan oylamada komisyonun görev süresinin 31 Aralık’tan itibaren 2 ay uzatılması oy birliği ile kabul edildi. Karar sonrası komisyon toplantısı sona erdi.
“SDG’NİN SİLAH BIRAKMASINI KOMİSYON NASIL SAĞLAYACAK?”
Toplantı sonrasında gazetecilerle sohbet eden Meclis Başkanı Kurtulmuş, “mümkün olan en üst mutabakatın” sağlanması için çalışacaklarını söyledi. Ekim ayında bitirmeyi hedeflediklerini ancak sürecin uzadığını, bu yüzden 2 aylık uzatma kararı aldıklarını belirten Kurtulmuş, “Bütün meseleyi çözecek olan komisyon değil. SDG’nin [Demokratik Suriye Güçleri] silah bırakmasını komisyon nasıl sağlayacak?” diye konuştu.
Çıkacak yasanın geçici ve müstakil olmasına dair değerlendirmede bulunan Kurtulmuş, fikirlerin henüz ham olduğunu, bir çerçeve metin oluşturacaklarını ifade etti.
RAPOR YAZIM EKİBİ İLK TOPLANTISINI 22 ARALIK’TA YAPMIŞTI
Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş, komisyonun rapor yazma süreci ile ilgili olarak 22 Aralık’ta Meclis’te grubu bulunan siyasi partilerin temsilci milletvekilleriyle bir araya gelmişti.
Toplantıya DEM Parti İstanbul Milletvekili Çengiz Çiçek, MHP Genel Başkan Yardımcısı Feti Yıldız, CHP Genel Başkanı Murat Emir, Yeni Yol Grup Başkanı Bülent Kaya ve AKP Grup Başkanvekili Abdulhamit Gül katılmıştı.
Toplantı sonrası konuşan MHP Genel Başkan Yardımcısı Feti Yıldız, yazım ekibinin Çarşamba günü tekrar toplanma kararı aldığını ve ayrıca komisyon süresinin de uzatılacağını söylemişti.
Kurtulmuş, yazım ekibi rapor gündemiyle bir araya geldi
DEM Parti Grup Başkanvekili Gülistan Kılıç Koçyiğit de İlke TV’de katıldığı programda komisyonun bir sonraki toplantısında “2 aylık bir süre uzatımı kararı” alacağını açıklamıştı.
DEM Parti Grup Başkanvekili Gülistan Kılıç Koçyiğit:
“Komisyon çarşamba günü 14:00’te toplanacak ve 2 aylık gibi bir süre uzatımı kararı alınacak”
“Rapora dair genel tartışmanın orada da yürüyeceğini düşünüyoruz”@gulistankilick @dilekodabas_ pic.twitter.com/6DTuk0ZCNd
— İlke TV (@ilketvcomtr) December 22, 2025
